زخمی که کاری بود - وبلاگ پیوست

به گزارش وبلاگ پیوست، محمد مهدی نادری؛ نام کارگردان که مهدویان باشد بعضی از منتقدین بیشتر از اثر فاصله می گیرند و به فرایند کاری و بعضا شخصیتی وی می پردازند. قضاوت هایی که مدام فیلمساز را بین تفکرات سیاسی جا به جا می کند و با برچسب زدن به نقد او می پردازند.

جالب است که مهدویان امروز آماج حمله همه طیف های سیاسی است و در داخل و خارج منتقدان سرسختی دارد، اما در این نقد فارغ از این بحث ها به نقد آخرین اثر او می پردازیم، زخم کاری.

اولین مشخصه مثبت این سریال، اقتباس است. موضوعی که کم تر در سینما و سریال سازی کشور دیده می شود. این بار از یک رمان ایرانی. اتفاق مثبتی که در دیده شدن سریال و پیروزیت نسبی بین بینندگان مشهود است. درون مایه رمان، جذابیت کافی برای ساخت یک سریال را دارا است و انتخاب هوشمندانه ای بوده است.

داستان شخصیتی که پس از سال ها می خواهد طبقه خود را تغییر دهد و یک جنگ خانوادگی پر تلفات را آغاز می کند. البته مهدویان با تغییرات گسترده ای متن سریال را پیاده کرده است، اما اینکه چقدر در ساختار متن ضعف وجود دارد و اینکه چقدر در بنای ایجاد شده پیروز عمل کرده است جای بحث وجود دارد.

متن زخم کاری در چینش رویداد ها درست عمل می کند. قصه گویی منظم و منطقی ای دارد. به شکلی پیش می رود که در هر قسمت به مانند سریال های برتر روز دنیا غافلگیری داشته باشد؛ اتفاقی که هم بیننده را جذب کند و هم او را برای قسمت بعد منتظر بگذارد.

این قاعده سریال سازی در حد بالایی در زخم کاری رعایت شده است، اما برویم سراغ ضعف ها. نکته اول آشنایی با مالک و سمیرای سریال و اساسا مواجهه با شخصیت ها است. مولفه ای که یک سریال را بالا یا به زمین می زند. در معرفی شخصیت های زخم کاری یک عجله و سرعت بی جا احساس می شود.

درست است که رفته رفته اعمال شخصیت ها وجهه آن ها را شفاف تر می کند، اما مشخصا اگر بیشتر و بهتر با گذشته شخصیت ها خصوصا مالک و سمیرا می بودیم شناخت بهتری برایمان شکل می گرفت که تصمیمات آن ها را قابل باور تر می کرد. این که بیماری روحی سمیرا از کجا آب می خورد؟

یا مالک از یک فرد سالمی که سال ها با پاکی کامل خدمت کرده است چگونه با یک وسوسه جهت دیگری می رود و حتی تبدیل به یک قاتل می شود. صرف نشان دادن ترس ها که اتفاقا در مورد جسمی اش (مراجعه به سرویس بهداشتی) تصویر زیبایی هم ندارد و بیش از حد به تصویر کشیده می شود کافی نیست و شاید اگر زمان بیشتری با گذشته افراد سپری می شد منطقی تر به نظر می رسید.

اتفاقی که در ادامه سریال بیشتر رخ می دهد. بازگشت به گذشته هایی که البته در ادامه نه کاربرد خاصی دارند و نه بار دراماتیک خاصی دارند و نه در پیشبرد داستان کمک می کنند.

از متن، موقت بگذریم و به کارگردانی برسیم. با یک نگاه کلی به سریال نمره کارگردانی این سریال بالا نخواهد بود. متنی که قابلیت بیشتر از این دارد و به نوعی از کارگردان جلو زده است. البته که بازی گیری مهدویان مانند کار های پیشین او در حد مناسب و بالایی است و در این سریال به اوج خود رسیده است؛ اما در تمام سکانس های حساس و تاثیر گذار ضعف تزریق حس و چینشی که سکانس را گیراتر کند دیده می شود که البته دوربین و عملکرد فیلمبردار هم در این نکته قابل ذکر است.

به سکانس قتل خان عمو نگاه کنید که با یک کارگردانی حرفه ای تر و پر دقت تر می توانست چقدر هولناک تر و شوکه کننده تر باشد. در تمام صحنه های قتل و سکانس های حساس این ضعف مشهود است جز یکی دو سکانس که حس بیشتری انتقال می دهد.

اما جواد عزتی و رعنا آزادی ور در تک تک دقایق حضورشان مقابل دوربین با وسواس و توجه، بازی های ماندگاری را به جا گذاشته اند. عزتی در نمایش احساسات انسانی از ترس تا خشم بسیار پیروز عمل می کند و شمایل مالک و عواطف و خواسته های درونی این شخصیت را به تمامیت به اجرا می گذارد.

آزادی ور هم در نقشی که کم تر در سینما و سریال های ایرانی دیده ایم بسیار پیروز ظاهر می شود. نقش زن مستحکم و قدرتمندی که به همسرش غالب است و کاملا بر او تسلط دارد و آن چنان اطاعت می شود که از طریق مالک می تواند آمال خود را دنبال کند.

سمیرای زخم کاری یک شخصیت به یادماندنی که بعضا حتی پیروز می شود وجهه ترسناکی داشته باشد. مهدویان در بازی گیری آنچنان پیروز هست که بیشتر بازیگران نقش های مکمل هم بازی های به میزان و پیروزی داشته اند.

سیاوش طهمورث، سعید چنگیزیان، عباس جمشیدی، کاظم هژیر نژاد و حتی دو جوانی که معرفی شده اند (که البته پردازش بیش از حد متن به آن ها به فرایند سریال کمی آسیب زده است) همگی در ایفای نقش خود و اجرای مختصات نقششان پیروز بوده اند.

برگردیم به متن و جایی که مالک پس از کنار زدن آدم ها و دسیسه چینی بسیار بر جایگاه خان عمو تکیه می زند و می خواهد سبک زندگی تازهی را آغاز کند که این بار اوست که فرمان می دهد و طعم قدرت را می چشد، اما باز هم عجله! عجله و سرعت بخشیدن به پیشبرد داستان در زخم کاری نمایان است.

چرا آن قدر سریع باید عمر قدرت نمایی مالک به پایان برسد؟ چرا چندی با طبقه تازه مالک و زندگی متفاوت او همراه نباشیم؟ آن هم با سرازیری هایی بعضا بی منطق و عجولانه. این چالش ها با زندانی شدن میثم در خارج از کشور آغاز می شود که در ادامه اصلا مشخص نمی شود که نقشه ریز آبادی ها بوده یا نقشه سمیرا که چند روزی برای حسابرسی اموال، مالک را از خود دور کند؟ در ادامه سمیرا از مالک می خواهد که اموال را به نام پسرشان کند و با تهدید های درست و استخوان داری او را مجبور به این کار می کند.

اما سوال اینجاست که سمیرایی که در جایی و در دیالوگی به مالک می گوید در راه اهداف خود نباید وابستگی داشته باشد، حتی به فرزند. چگونه می شود که اینجا به یاد میثم است و اموال را به نام خود نمی کند؟ و با یک دروغ میثم را از خانه ریز آبادی ها بیرون می آورد که موجب خودکشی مائده می شود. پس پایه خودکشی مائده جای سوال دارد.

جلوتر که می رویم سرعت پایان دادن قصه مشهود تر می شود و با تصادف قابل انتظار سمیرا و بازگشت ناصر که مقدمات آن را البته ناقص و بی نتیجه دیده بودیم کامل می شود و می رسیم به دیدار های پایانی دو طرف این جنگ. صحنه ای که مالک مانند قسمت اول پایین پله ها منتظر است اینبار منتظر ناصر انتخاب هوشمندانه ایست که البته نیاز به گفتن این مسئله از طریق ناصر نبود.

در ادامه ما می دانیم که مالک پس از کشته شدن دخترش و ناراحتی روانی سمیرا دیگر نمی خواهد به این جنگ خون ریز و پر تلفات ادامه دهد، اما سوال اینجاست که مالکی که در نریشن پس از مرگش اشاره می کند که پفراینده ناصر و منصوره در دست دادگاه است چرا انقدر ضعف نشان می دهد؟ و ناصری که در طول سریال شمایل یک فرد ضعیف و سست عنصر را نشان داده است چگونه با از سر گذراندن یک پفراینده تازه، دست به قتل های پیاپی حتی در خارج از کشور می زند؟

صحنه چاقو خوردن مالک و زمین خوردنش از همان معدود صحنه هایی ایست که کارگردانی پررنگ تری دارد و در عین حال که باز هم قابل پیش بینی است، اما تاثیر گذار است و در پایان بیتی از حضرت سعدی که تمام سریال را در خود جای داده است:

گفت چشم تنگ دنیا دوست را

یا قناعت پر کند یا خاک گور

که ای کاش صدای بهنام بانی حالمان را خراب نمی کرد و موسیقی مناسب تری انتخاب می شد.

اما چرا ما مالک را دوست داریم؟ چرا فردی که یک جنایتکار است دوست داشتنی است؟ بخشی از آن شاید به خود جواد عرتی و بازی فوق العاده اش برشود و در نگاهی دیگر شاید آرزو های مشترک ما و اوست در قدرت طلبی و بزرگ شدن که او برایش هر کاری می کند و ما نکرده ایم یا هنوز فرصتش را پیدا نکرده ایم؟! یا می تواند در طبقه او باشد. علاقه ما به افراد به ظاهر پایین دست که می خواهند آقایی کنند و بزرگ شوند و دیگر فرمان بردار نباشند و نوبت پیدا کنند تا زخمهایشان را با زخم کاری جواب بدهند.

برگ برنده زخم کاری مالک و سمیراست و جنگ خون ریزشان. با همه ضعف هایی که اشاره شد زخم کاری جایگاه مطلوبی هم در بین بینندگان پیدا کرد و هم در کارنامه محمد حسین مهدویان بعد از فیلم ضعیف درخت گردو یک حرکت رو به جلو محسوب می شود.