نخل گردانی دسته بنی اسد آیینی 200 ساله در روستای فدافن شهرستان کاشمر - وبلاگ پیوست

به گزارش وبلاگ پیوست، برابر اسناد باقی مانده نخل گردانی در کاشمر حداقل سابقه ای دویست ساله دارد و در حال حاضر فقط در روستای فدافن از توابع بخش مرکزی کاشمر شاهد برگزاری این آیین هستیم. معمرین می گویند آبادی های بزرگ کاشمر در صد سال گذشته دارای نخل بوده اند و شاید یزدی های مهاجر این آیین را به کاشمر آورده باشند. شاید هم از ویژگی های حاشیه نشینان کویر باشد.

وجود مراسم نخل بندی و دیگر مراسم مربوط به آن، به حدی سابقه دارد که در افواه فرهنگ مردم کاشمر نیز ضرب المثل های مرتبط با نخل وجود دارد، به عنوان مثال مردم زمانی که شاهد ترس کسی از انجام کاری نه چندان سخت باشند، این ضرب المثل را به کار می برند: مگه میی (می خواهی)، نخل فدافن ره حرکت بدی و یا در نفرین های محبت آمیز مادران نسبت به فرزندان پسر شاهدیم که می گویند: الهی ننه، بری که از روی نخل فدافن، بُفتی به ته.

در روستای فدافن، زمانی که مجریان هیئت های سینه زنی روستا تصمیم می گیرند نخل را آذین بندی کنند، اهالی از جان و دل، ساز و کار را فراهم می کنند و بیشتر امور مربوط به این مراسم به صورت موروثی است.

نخل شبکه ای از چوب های به هم متصل است که فرم و شکلی شبیه خانه ای متحرک با سقف شیروانی دارد، این مجموعه چوب به هم متصل، وزنی حدود پنج تن دارد، برای بلند کردن آن به افراد زیادی احتیاج است و این سوای افراد پیرامون آن است.

نخل بر دوش چهل مرد قرار می گیرد، مردانی که از سر اخلاص وزن نخل را تحمل می کنند، این جمعیت جلوداری دارند و اطراف این جمعیت هم، افرادی معین ناظرند، این افراد مستقر در هر سمت، کار خود را از پدر به ارث برده اند و کاری که برعهده دارند، موروثی است، گاهی، اسبی سفید و خون آلود به همراه رکاب داری در پیش جمعیت قرار می گیرد، این اسب اشاره به ذوالجناح امام حسین (ع) دارد.

در کلیت این آئین نذر و اعتقادات مردم جایگاه خاصی دارد، به گونه ای که مردی اسب را می آورد، دیگری شمشیر را و آن دگر رکاب دار می شود و این همان میراث به ارث رسیده از اجداد است. جمعیت حاضر هم با نخل حرکت می کنند، ذکر یا حسین (ع) و بیان مظلومیت او و یارانش در فضا پخش می شود. برای نخل چهار سمت ذکرشده، هر سمت، چهار نفر مهار نخل قرار گرفته بر دوش چهل مرد دیگر را بر عهده دارند. این افراد راستا حرکت را معین می کنند، جمعیت برای این چهار فرد مستقر در هر سمت احترام قائل اند این افراد بزرگان قوم و راهبران تکیه هستند.

اهالی فدافن اعتقاد دارند که نخل نمادی است از تابوت امام حسین بن علی (ع)، تابوتی که از حجم یک تابوت بیشتر شده و به خود شکوه و جلالی خاص گرفته، شکوهی که بیان عظمت و جلال شخص حسین بن علی (ع) است.

مردم فدافن معتقدند آذین آن بسیار ثواب دارد و آذینی از مهر و صفای مردم و شوق وذوق آنان با پارچه های کشمیری رنگارنگ و تمثالی از بزرگان دین و آینه هایی در طرفین و جابجا رنگ سیاه سوار بر سایر رنگ ها به نشانه عزای امام حسین (ع) و شهیدان دشت کربلاست.

در قدیم مردی بر فراز نخل می رفته و نوحه سر می داده ولی اکنون فقط آوای جمعیت است و به هم خوردن بیل، بیل زن ها دوازده تن هستند و همگی پابرهنه اند. اهالی فدافن اعتقاد دارند که بیل زن ها جاده صاف کن نخل اند. اگر جوی آبی، گودالی در راستا باشد آنان برای سهولت حرکت جمعیت آن را هموار می کنند و اگر برآمدگی در پیش پای نخل باشد، آن را از بین می برند. این افراد کارشان موروثی نیست ولی مردم به بیل زن های سال قبل احترام می گذارند و آنان، بیل زنان سال دیگر هم می شوند مگر به علتی از قبیل لزوم ادای نذر دیگران جای خود را به دیگری بدهند.

نخل بر دوش مردم در نوسان است و در راستا حرکت، نخل گاهی با هدایت مهار به دستان، مکرر بر دور خود می چرخد و منظره حاضر، بسیار دیدنی است دَوَرانی از سر عشق و بی قراری و عظمتی از تلألؤ رنگ ها با غلبه سیاهی که نمادی از تعزیه کربلاییان است، شباهت نخل به کجاوه هم قابل توجه است و شاید که اشارتی به اسیران کجاوه نشین باشد. کجاوه های قبل از کربلا که بعد از مصیبت به شترانی بی زین و یراق تبدیل شده اند، شاید آن شباهت به کجاوه، طعنه به دنیاطلبی دنیویان دنیاخواه باشد. به هر صورت به تعبیر اهالی، مراسم نخل برداری اشارتی به حضور مردم در میان یک واقعه حماسی و مذهبی است.

مهارگران هر سمت، علاوه بر هدایت مراسم، مراقب اند که نخل از دوش مردم بر زمین نیفتد و فردی در میانه نخل زنگی را به دست دارد که صدایش، برای افراد پیرامون نخل، بیان حضور و اخطار است.

نخل در عربی به معنای درخت خرما است، درختی باشکوه و جبروت، پس تابوتی به این عظمت و شکوه را، نامی این گونه سزاست که بیان آن جلال و شکوه باشد. نخل را در روز عاشورا و بیشتر روز یازدهم محرم به حرکت درمی آورند و در روز دوازدهم نیز طی مراسم ویژه ای با عنوان دسته بنی اسد به نشانه برگزاری مراسم تشییع امام حسین (ع) راهی شهر کاشمر شده و به سمت باغمزار و جوار امامزاده سیدحمزه (ع) حرکت می کنند.

در خصوص علت برگزاری این مراسم باشکوه در کاشمر این است که چون بدن مطهر و مقدس سالار شهیدان کربلا، حضرت امام حسین (ع) را بدون تشییع به خاک سپرده اند، شیعیان همه ساله به جبران، رسم نخل گردانی را تکرار می کنند و به خاطر این که آن حضرت، بزرگوار است، تابوت نمادینش را بزرگ و حجیم در نظر می گیرند. حجیم بودن نخل بیانگر عظمت صاحبش است، هم چنین بزرگی نخل همراه با فریاد یا حسین (ع) آن هایی را که نخل را حمل می کنند، در افراد تهییج ایجاد می کنند.

تزئین نخل گاهی تا چهار روز به طول می انجامد. اسباب و تدارکات مربوطه، بستگی به نذر و احتیاجهای مردم دارد. برای جایگزین کردن افرادی به جای حاملان نخل، نیروی ذخیره وجود دارد. هر فرد حامل به هنگام نخل، باید بر روی شانه اش چادرشبی و یا بالشی قرار دهد. حاملان پابرهنه اند که این نمایش اخلاص است. در مراسم نخل برداری، افراد زیر هیجده سال را دخالت نمی دهند. به هنگام حرکت نخل، زنجیرزنان پیرامون آن زنجیر می زنند و همراه با دیگران عزاداری می کنند، افراد هر هیئتی طی دو دور بر گرد نخل، بر سر و سینه می زنند و حسن و حسین می گویند.

ترتیب حرکت گروه ها به هنگام نخل گردانی، در راه رسیدن به مکان اجرای تعزیه به شرح زیر است:

1 ـ ابتدا گروه اشقیاء که با اسب به تاخت می فرایند.

2 ـ ذوالجناح، اسب سفیدی که آن را با بستن پارچه های رنگی و زرین به گردنش، گوی نقره بر دمش، آینه ای بر پیشانی اش، شمشیر دو سر به شکل کمان بر روی گردنش و زدن سیب های سرخ بر دو سر شمشیر تزئین می کنند. به هنگام حرکت، ذوالجناح را هفت نفر مشایعت می کنند. دو نفر رکاب دار در دو طرف، دو نفر افسارگیر، یک نفر جلودار، یک نفر عقبه دار و یک نفر راه بازکن بین جمعیت این افراد، این پست ها را از پدرشان به ارث برده اند.

3 ـ حرکت اهل بیت به دنبال ذوالجناح با کاروانی از اشتران با باری از ظروف مسی.

4 ـ حرکت سینه زن ها که دائم حسین و حسین می گویند.

5 ـ حرکت عماری که وسیله ای چوبی و مخروطی شکل است و به وسیله پارچه های مخملی پوشانیده شده است، روی مخمل ها را آینه می بندند و بر نوک عماری دسته گل دیده می شود.

6 ـ حرکت کتل ها

7 ـ حرکت گروه بیل دار

8 ـ حرکت نخل که در راستا حرکت، دائم از زیر آن و اطرافش، صدای علی علی به گوش می رسد.